İlhanlı Sivil ve Askeri Teşkilatında Uygur Türkleri ve Anadolu’da Uygur Mirası Üzerine

Abstract

Çingiz’in bozkır halklarını hâkimiyeti altına toplamaya başladığından itibaren, onun hâkimiyeti altınagiren Uygur Türkleri, bir yandan Çingiz’in seferlerine destek verirken diğer taraftan da devletin idariteşkilatında yer alarak, Moğollara dil ve alfabelerini benimsetmişlerdi. Bu şekilde Moğol İmparatorluğu’nunsivil ve askeri teşkilatında yükselmeye başlayan Uygurlar, bu vesileyle Türk kültür ve devlet sistemini deİran ve Anadolu’ya taşımışlardır. O sebeple Moğollar Ortadoğu’ya hâkim olmaya başladıkları dönemdegerek askeri ve gerekse idari açıdan yerli kültürlere muhtaç olmadılar. Hülegü’nün İran’a gelişiyle birliktetesis edilen Tebriz merkezli İlhanlı devletinin sivil ve askeri teşkilatında da yer alan Uygur Türkleri, önemliroller üstlenmişlerdir. Pek çok İlhanlı şehzadesinin atabeliğini üstlenmiş olan bu medeni Türk toplumu,devletin yıkılışına kadar da önemini korumuştur. Hatta bir Uygur Türkü olan Eratna Bey İlhanlı Devleti’nindağılmasıyla birlikte ortaya çıkan yeni siyasi ortamı değerlendirip, kendi beyliğini kurmayı da başardı.Moğollarla birlikte gelerek bilhassa Anadolu’nun orta ve doğu bölgelerine yerleşen Uygurların hatıralarıgünümüzde Anadolu’nun toponomisinde ve sanatında kendisini göstermektedir. Hal böyle iken Moğolişgaliyle Anadolu’ya gelmiş Uygur Türklerinin, bu coğrafyadaki faaliyet ve varlıklarıyla alakalı doğrudan birçalışma yapılmış değildir. Yapılan çalışmalar genellikle Moğol işgalinin Anadolu’nun Türkleşmesiüzerindeki etkisi üzerinde durmuştur. O sebeple bu çalışmanın böyle bir açığı az da olsa telafi edeceği veyayapılacak pek çok araştırmaya yol göstereceği kanaatindeyiz.

Since it started togather the people of Chingiz under the rule of steppe, the Uighur Turks who came under his rule, while supporting the campaigns of Chings on theother hard, took part in the administrative organization of the state and adopted the Mongols their language and alphabets. İn this way, the Uighurs began to rise in the civil and military organization of the Mongol Empire and on this occasion carried the Turkish culture and state system to Persia and Anatolia. For this reason, when the Mongol sstarted to dominate the Middle East, they didn’t need in digenous cultures both in military anda dministrative terms. The Uighur Turks, who also took part in the civil and military organization of theTabriz-based Ilkhanid State that established with arrival of Hülegü to Persia, played important roles. This civilized Turkish society, which had been the instructor of many İlkhanid princes, maintained. Its importance until the collapse of the state. In fact Eratna Beg, a Uighur Turk, also evaluated the new political environment that emergd with the dissolution of the Ilkhanid State and succeeded in establishing his own principality. The memories of the Uighurs who came with the Mongols and settled in the central and eastern regions of Anatolia, are now present in the art and toponomy of Anatolia. However, there is not direct study about the activities and existence of Uyghur Turks, who came to Anatolia with the Mongol occupation, in this geography. Studies have focused on the effect of the usually Mongolian occupation on theTurkization of Anatolia. For this reason, we believe, this study will compensate for such a deficit, albeit a little, or will guide many studies to be conducted.