Harran bölgesinde konuşulan Arap diyalektinin dil bilimsel özellikleri ve sözlü edebiyat malzemeleri

Abstract

Harran Arap Diyalekti ile ilgili az sayıda araştırma yapılmıştır. Harran'da konuşulan diyalektin yapısı, bu diyalektin Suriye-Bedevî (çöl) lehçeleri grubuna ait olduğuna işaret etmektedir. Bu çalışma da ilgili diyalektin şâvî bedevî lehçeler grubuna ait olduğu sonucuna varmıştır. Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde kalan ve Arap dünyası ile irtibatı kesilen Harran bölgesi, zamanla Arapçayı sadece sözlü olarak kullanmaya başlamış, bölgede Türkçenin de etkisiyle kendine has bazı özellikler gösteren bir diyalekt ortaya çıkmıştır. Harran diyalektine dair yapılan araştırmalar, bu diyalektin yapısını kapsamlı bir biçimde ortaya koymamaktadır. Bu çalışma ile Harran diyalektinin ses bilgisi, söz dizimi, biçim bilgisi, ve anlam bilgisi yönünden özellikleri ortaya konmaya çalışılmıştır. Harran Arap Diyalekti'nin bu özellikleri tamamen bu dili konuşan kişilerle yapılan mülakatlar sonucu derlenen malzemelerin incelenmesi sonucu yapılan çıkarımlarla tarafımızca ortaya konmuştur. Bu araştırma sonucunda Harran Arap Diyalekti'nin keşkeşe, istintâ', 'an'ane, teltele gibi klasik lehçelerde görülen özellikleri barındırdığı, MSA'daki bir çok kuralı ve genel yapıyı sürdürdüğü, bazı konularda kendine has kurallar geliştirdiği ve telaffuzda Modern Standart Arapçaya nazaran bazı farklılıklar olduğu anlaşılmıştır. Bu dili konuşan özellikle genç bireylerin dilinde Türkçenin etkisinin gittikçe arttığı görülmüştür. Bunda televizyon ve sosyal medya dilinin yanı sıra Türkçenin hakim dil olmasının büyük etkisi vardır. Türkçe kelimeler lehçeye bazen olduğu gibi geçerken, bazen de bu kelimeler Arapça yapıya uydurularak alınmıştır. Harran Arap Diyalekti'nin hali hazırdaki sözlü edebiyat birikimi azımsanmayacak derecede geniş bir yelpazeye sahip olsa da yapısı itibariyle zengin olduğunu söylemek mümkün değildir. Doğaçlama şiirler ve ağıtlar söyleyen, şiir beyitleriyle karşılıklı atışmalar yapan insanların bir veya iki nesil önce vefat ettiği, kalanların bu birikimin çok azını bildiği bölgenin insanları tarafından bize defalarca aktarılmıştır. Harran diyalektinin tüm bu etkilere rağmen halen bir Arap diyalekti hüviyetini kesinlikle kaybetmediği ve Araplarla rahatça diyalog kurabildiği bir vakıa olmakla birlikte bu dilin, gelecekte varlığını sürdürebileceği zor gözükmektedir. Bu çalışma bu dilin yapısını genel olarak kayıt altına alarak muhafaza etmeyi hedeflemiştir.

Few studies have been conducted on the Harran Arabic Dialect. The structure of the dialect spoken in Harran indicates that the Harran Arabic Dialect belongs to the Syro-Bedouin (desert) dialects group. In this study, it was also concluded that the related dialect belongs to the group of Šāwi Bedouin dialects. The Harran region, which remains within the borders of the Republic of Turkey and cuts off contact with Arab world, has used Arabic only orally and has gained some specific features together with the effect of Turkish language. Studies on the Harran dialect do not reveal the structure of this dialect comprehensively. With this study, the characteristics of phonetics, syntax, morphology and semantics of the Harran dialect were tried to be revealed. These features of the Harran Arabic Dialect have been revealed by us with the inferences made as a result of examining the materials compiled as a result of interviews with people who speak this language. This study concludes that the Harran Arabic Dialect contains the features seen in classical dialects such as kashkasha, istintaa, 'an'ana, taltala, that it maintains many rules and general structure in Modern Standard Arabic and has developed its own rules in some subjects and that it differs from Modern Standard Arabic in pronunciation. It has also been observed that the effect of Turkish language has increased especially on the language of the young people. The fact that Turkish is the dominant language, as well as the language of television and social media has a great impact on this. While some Turkish words pass into the dialect as they are, sometimes these words are adapted to the Arabic structure. Although the current oral literature accumulation of the Harran Arabic Dialect has a considerable range, it is not possible to say that it is rich in terms of its structure. We have been told many times by the people of the region that people who recite improvised poems and laments and quarrel with poetry couplets died a generation or two ago, and that the survivors know very little of this literature accumulation. Despite all these effects, the Harran dialect has still not lost its identity as an Arabic dialect and it is a fact that it can easily establish a dialogue with the Arabs, but it seems difficult for this language to survive in the future. This study aimed to preserve the structure of this language by recording it in general.