Süle Fakîh'in Yûsuf ve Zelihâ mesnevisinde duygular, değerler ve sosyal davranışlar bağlamında insan psikolojisi

Abstract

İlk örnekleri Arap edebiyatında görülen daha sonra Fars edebiyatı üzerinden Türk edebiyatına geçen mesnevi nazım şeklinin, 11.-19. yüzyıllar arasında konuları birbirinden farklı olan sayısız örneğini görmekteyiz. Bu örneklerden biri de klasik Türk edebiyatının hemen her döneminde çok sevilen ve rağbet edilen, şairler tarafından çokça tercih edilen çift kahramanlı aşk mesnevilerinin güzel bir örneği olan Yûsuf u Züleyhâ mesnevisidir. Konusunu ilahi kaynaklardan alan Yûsuf u Züleyhâ hikâyesi dini bir özellik taşımasının yanı sıra aşk konusunu ele alması nedeniyle de Türk, Arap ve Fars edebiyatlarında çok işlenmiş, hem halk şairleri hem klasik Türk şairleri tarafından oldukça ilgi görmüştür. Konudan çok söyleyiş güzelliğinin ön planda olduğu klasik Türk edebiyatında bu hikâyenin farklı şairler tarafından pek çok mesnevisi yazılmıştır. Bu mesnevilerden biri de 13. yüzyılın sonları ile 14. yüzyılın başlarında yazılmış olduğu düşünülen ve Yûsuf u Züleyhâ mesnevilerinin Anadolu sahasında ilk örneklerinden biri olduğu kabul edilen, aynı zamanda pek çok nüshası da bulunan Süle Fakîh'in Yûsuf ve Zelihâ mesnevisidir. Bu çalışmada; erken dönemde yazılmış olan bir klasik Türk edebiyatı eserinde "insan psikolojisinin her yönüyle işlendiği ve bu durumun metnin oluşturucusu tarafından en güzel ifadelerle anlatıldığını göstermek" düşüncesiyle Süle Fakîh'e ait Yûsuf u Zelihâ mesnevisinde yer alan duygu, değer ve davranışların incelemesi yapılmıştır. Eser seçiminde, söz konusu mesnevinin kahramanlarının ve konusunun gerçek hayattan esinlenilerek oluşturulması ve içerisinde insana ait pek çok evrensel duygu ve değerin bulunması etkili olmuştur. Çalışmada ele alınan duygular, değerler ve sosyal davranışlarla ilgili tanımlar ve genel bilgiler verilmiştir. Daha sonra eserden bu tanımlara uygun örnek beyitler sunulmuş ve bu kavramlar, eser kahramanlarının psikolojik hâlleriyle ilşkilendirilmiştir. Anahtar Kelimeler: Mesnevi, Süle Fakîh, Yûsuf ve Zelihâ , Duygu ve Değerler, İnsan Psikolojisi

We see that there are countless examples of the mesnevi verse, whose first examples are seen in Arabic literature and then passed over to Persian literature, between the XI-XIX centuries. Especially the double heroes love mesnevis were highly preferred by the poets. One of these love mesnevis is Yûsuf u Züleyhâ mesnevi, which is very popular in almost every period of classical Turkish literature. The story of Yûsuf u Züleyhâ, which takes its subject from divine sources, has been studied in Turkish, Arabic and Persian literatures as it has a religious feature, and has attracted great interest by both folk poets and divan poets. Many mesnevis of the story have been written in classical Turkish literature. One of these mesnevis is the Yûsuf u Züleyhâ mesnevi of Süle Fakîh, which is thought to have been written at the end of the 13th century and is one of the first examples of the Yûsuf u Züleyhâ mesnevi in the Anatolian area, and also has many copies. In this study, the emotions, values and behaviors of Süle Fakîh's Yûsuf ve Zelihâ mesnevi have been examined in order to present that it is processed in every aspect of human psychology in a classical Turkish literature work written in the early period and that it is described by the creator of the text with the most beautiful expressions and its psychological reflections are given. The selection of the heroes and subject of the mesnevi inspired by real life and having many universal emotions and values belonging to human beings were effective in the selection of works. In the study, the definitions and general information about emotions, values and social behaviors are given. Later, sample couplets suitable for these definitions are presented from the work and these concepts are related to the psychological states of the heroes of the work. Keywords: Mesnevi, Süle Fakîh, Yûsuf ve Zelihâ, Emotion, Behavior and Value, Human Psychology