Dellâlzâde İsmail Efendi'nin, Dârül-Elhan arşivinde bulunan eserleri esas alınarak makamların seyir karakteristiklerinin ortaya çıkarılmasını sağlamak, Dellâlzâde'nin makam seyri anlayışının, makam öğretimine yönelik elde edilebilinecek çalışmalara nasıl ve ne şekilde etki sağladığını tespit edebilmek amacıyla yapılan bu araştırmada; nitel araştırma yöntemlerinden durum saptamaya yönelik doküman incelenmesi ya da diğer bir ifadeyle doküman analizi kullanılmıştır. Araştırmada Dellâlzâde İsmail Efendi'nin Dârül-elhan Arşivinde bulunan eserleri üzerinde makâm seyri incelemeleri yapılmış, incelenen eserlere göre yeni makâm seyri anlatımları geliştirilerek, bu anlatımlar çerçevesinde makam seyiri örnekleri elde edilmeye çalışılmıştır. Eser incelemeler sonucunda ortaya çıkarılan bulgular kuramsal çerçeve düzeninde yorumlanarak Dellâlzâde İsmail Efendi'nin makâm seyri anlayışı ortaya çıkartılmıştır. Bununla birlikte Dellâlzâde İsmail Efendi'nin hem yaşamış̧ olduğu döneme ait hem de kendinden önceki ve sonraki dönemlerin makâm anlayışlarını kapsayan bilgilere ulaşılmıştır. Araştırmanın bu bölümünde nitel araştırma yönteminden tarihsel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Bu kaynaklar doğrultusunda; nazarî tariflerin eksik kalmış veya doğru olmayan yönlerinin tamamlaması açısından Dellâlzâde İsmail Efendi'nin eserlerinin önemli bir kaynak teşkil ettiği görülmüştür. Araştırmda elde edilen bulgulara göre; Dellâlzâde İsmail Efendi'nin bestelerindeki makâm anlayışının özelliğinin, makâm ve seyir kavramları açısından anlaşılmayan yönlerine yol göstereceği, eserlerdeki makâm işleniş şekillerinin makâmların hem anlaşılabilir hem de tanımlanabilir olmasına yarar sağlayacağı düşünülmektedir. Araştırmada; problem ve alt problemlere ilişkin elde edilen bulgular ile bulguların değerlendirilmesi şeklinde oluşan sonuçlar sunulmuştur. Dellâlzâde'nin kendi dönemi öncesindeki nazari anlayışların çerçevesinde makamlardaki perde kullanımlarının, özellikle karar perdelerinin farklılıklar gösterdiği tespit edilmiştir. Kendi dönemi ve makam tarifleri ile eserlerin seyir özellikleri arasında bir mukayese yapıldığında ise daha büyük ölçüde örtüşme sağlandığı ve buna göre; Dellâlzâde'nin eserlerindeki makam anlayışının kendi dönem anlayışına uygun olduğu belirlenmiştir. Kendinden sonraki dönemin makam tariflerine göre bir değerlendirme yapıldığında; özellikle Arel-Ezgi nazariyatına göre mukayese edildiğinde; eserlerdeki seyir özelliklerinin, verilen tariflere göre açıklanmasında yetersiz kalındığı görülmüştür. Dellâlzâde'nin eserleri üzerinde uygulanan seyir özelliklerinin kendinden sonraki dönemin makam anlayışıyla çok da örtüşmediği kabul edilebilmektedir. Anahtar Kelimeler: Dellâlzâde İsmail Efendi, Darül-elhan, Makam, Seyir, Makam ve Seyir Analizi.
In this research, which was conducted in order to reveal the progressing characteristics of the maqam based on the works of Dellâlzâde İsmail Efendi in the Dârül-Elhan archive, and to determine how and in what way Dellâlzâde's understanding of the maqam progression had an impact on the studies that could be obtained for the teaching of maqam; document examination or in other words, document analysis was used to determine the situation from qualitative research methods. In the research, maqam progressing examinations were made on the works of Dellâlzâde İsmail Efendi in the Dârül-elhan Archive, and according to the examined works, new maqam narratives were developed and examples of maqam narrations were tried to be obtained within the framework of these narratives. The findings revealed as a result of the investigations were interpreted in the theoretical framework order and Dellâlzâde İsmail Efendi's understanding of the narration of the maqam was revealed. However, information belonging to the period in which Dellâlzâde İsmail Efendi lived and the maqam understandings of the periods before and after him was reached. In this part of the study, historical research method from qualitative research method was used. In line with these sources; It has been seen that the works of Dellâlzâde İsmail Efendi constitute an important source in terms of completing the incomplete or inaccurate aspects of theoretical information. According to the findings obtained in the research; It is thought that the characteristic of the understanding of makâm in Dellâlzâde İsmail Efendi's compositions will guide the aspects that are not understood in terms of the concepts of maqam and progressing, and that the way the maqam is processed in the works will benefit both to understand and to be defined. It is more comprehensive if it is a comparison of its own time and mode descriptions and navigational features; It is that the understanding of makam in Dellâlzâde's works is in accordance with his understanding of the period. A self-assessment according to the relevant authorities; especially in comparison according to Arel-Ezgi theory; The cruise in children can be made in the open according to the descriptions given. It can be accepted that Dellâlzâde's understanding will not come much due to the course over the products. Keywords: Dellalzade İsmail Efendi, Darul-Elhan, Maqam, Progressing, Melodic Progression
