XVII-XIX. Yüzyıl arasında yaşamış dönemin en önemli bestekârlarından olan Hatip Zâkirî Hasan Efendi'den Muallim İsmail Hakkı Bey'e kadar geçen yaklaşık üç yüz elli yıllık süre içerisinde Türk makam müziği sözlü eser besteciliğinde makam ve form açısından yaşanan değişimler çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Bu çalışmanın amacı, XVII-XIX. Yüzyıl arasında geçen süreyi Türk makam müziği dönemlerine ilişkin yapılmış olan yirmi beş sınıflandırma ışığında ele alarak yaşadıkları dönem itibarı ile sözlü eser besteciliğinin mihenk taşı konumundaki Hatib Zâkirî Hasan Efendi, Hafız Post, Itrî, Dede Efendi, Hacı Arif Bey ve Muallim İsmail Hakkı Bey'in eserlerini form ve makam açısından inceleyip analiz etmek, yapılan analizleri birbiriyle karşılaştırarak Türk makam müziği sözlü eser besteciliğinde XVII-XIX. Yüzyıllar arasında form ve makam açısından yaşanan değişimi açıklamaktır. Çalışmada nitel araştırma yöntemlerinden tarihsel araştırma metodu kullanılmıştır. Araştırmada incelenerek form ve makam açısından analiz edilen eserler, Hatib Zâkirî Hasan Efendi, Hafız Post, Buhûrizâde Mustafa Itrî, Dede Efendi, Hacı Arif Bey ve Muallim İsmail Hakkı Bey'in TRT repertuarında yer alan Rast makamındaki eserleri ile sınırlandırılmıştır. İncelenen eserler üzerinde yapılan form ve makam analizleri sonucunda XVII. Yüzyılda dini formların din dışı formlara kıyasla daha fazla bestelendiği, on sekizinci ve on dokuzuncu yüzyıllarda bestelenen eserlerdeki çeşni sayısının on yedinci yüzyıla göre artış gösterdiği, on yedinci yüzyılda Rast-Nevâ perdeleri arasında seyreden ezgisel dolaşımın on sekizinci ve on dokuzuncu yüzyıllarda Nevâ-Gerdâniye perdeleri arasında yoğunlaştığı tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Makam, Form, Şarkı, Sözlü eser besteciliği, makam analizi
The subject of the study is the changes in Turkish maqam music oral composition in terms of maqam and form in the last three hundred and fifty years, from Hatip Zâkirî Hasan Efendi, one of the most important composers of the period who lived between 17th and 19th centuries, to Muallim İsmail Hakkı Bey. The aim of this study is to examine the period between the 17th and 19th centuries in the light of the twenty-five classifications made regarding the periods of Turkish maqam music and analyzing the Works of Hatib Zâkirî Hasan Efendi, Hafız Post, Buhûrîzâde Mustafa Itrî, Dede Efendi, Hacı Arif Bey and Muallim İsmail Hakkı Bey in terms of form and maqam comparing the analyzes with each other, explaing the change in Turkish maqam music oral composition between the 17th and 19th centuries in terms of form and maqam. One of the qualitative research methods, the historical research method was used in the study. The works examined in the research and analyzed in terms of form and maqam are limited to the works of Hatib Zâkirî Hasan Efendi, Hafız Post, Buhûrizâde Mustafa Itrî, Dede Efendi, Hacı Arif Bey and Muallim İsmail Hakkı Bey in the TRT repertoire. As a result of the form and maqam analysis of the examined works, it was observed that religious forms were composed more than non-religious forms in the 17th century, the number of alteration in the works composed in the eighteenth and nineteenth centuries increased compared to the seventeenth century, and the melodic circulation that took place between the Rast-Nevâ frets in the seventeenth century was determined that it concentrated between the notes of Nevâ-Gerdâniye in the eighteenth and nineteenth centuries. Keywords: Maqam, Form, Song, Oral work composition, maqam analysis
